Złość jest emocją, która informuje nas, że dzieje się coś złego, co nam zagraża, rani naszą godność, narusza nasze prawa i interesy. Emocja ta mobilizuje nas do działania w obliczu zagrożenia lub przeciwności.
Odczuwanie złości jest normalne i w wielu sytuacjach uzasadnione. Złość towarzyszy nam codziennie, ponieważ każdy z nas inaczej myśli, ma inne cele, oczekiwania, obyczaje i często nieświadomie (a czasem świadomie) wzajemnie naruszamy swój spokój, interesy, sferę prywatności, utrudniamy realizację zamierzeń, co rodzi frustrację oraz gniew.
Złość staje się problemem dopiero wtedy, gdy jest niedojrzale i destrukcyjnie wyrażana.
Przejawy i skutki niedojrzałego radzenia sobie ze złością:
1. Tłumienie złości
- nie rozwiązuje problemu
- jest źródłem bólu i chorób psychosomatycznych
- burzy naszą wewnętrzną harmonię, rodzi depresję
- rodzi obsesyjne myśli o krzywdzie, urazie i chęć rewanżu
- psuje nasze relacje z ludźmi
2. Niekontrolowane wybuchy złości
- powodują szkody i straty;
- niszczą stosunki z ludźmi i dobre imię
3. Bierna agresja
- szkodzi osobie, która ją stosuje
- pogłębia problem
Nauczenie dojrzałego wyrażania złości jest jedną z najważniejszych powinności dorosłych wobec dzieci.
Jak dojrzale wyrażać złość:
Uświadomić sobie CEL – Celem dojrzałego wyrażenia złości powinno być zakomunikowanie, że dana sytuacja nam nie odpowiada, rani nas, narusza nasze interesy – oraz próba rozwiązania lub złagodzenia problemu bez eskalacji konfliktu i powiększania szkód.
Ustalić prawdziwą przyczynę – uświadomić sobie co lub kto jest naprawdę przyczyną naszej złości (złościmy się na dziecko, a być może mamy za sobą ciężki dzień – przyczyną jest zatem nasze wyczerpanie, ewentualnie niemiła sytuacja w pracy. Czasem przyczyną jest nasze zaniedbanie: poganiamy ze złością dziecko lub taksówkarza, a po prostu sami za późno wyszliśmy z domu).
Ocenić, czy sprawa warta jest naszej złości – rozbicie niechcący przez dziecko szklanki nie powinno być powodem złości, uciążliwe zachowanie sąsiadów – o ile narusza nasz spokój, bezpieczeństwo, czy wygodę – może uzasadniać uczucie złości.
Formy dojrzałego wyrażania złości:
Słownie (ustnie lub pisemnie) – nie poprzez rękoczyny lub inne destrukcyjne działania
Grzecznie – grzeczny język, intonacja, wyraz twarzy. Dobrze jest stosować komunikat „ja”
Konstruktywnie – zaproponować konkretne rozwiązanie, które zlikwiduje lub złagodzi problem, wynagrodzi stratę
W stosunku do osoby, która złość wywołała – nie wobec zastępczych, słabszych adresatów np. dzieci
Bierna agresja u dzieci
Bierna agresja (BA) jest to złość okazywana nie w sposób otwarty, lecz poprzez zachowania, których celem jest zrobienie na złość osobie dorosłej, reprezentującej autorytet i władzę – rodzicowi, nauczycielowi itp.
Bierna agresja pojawia się wtedy, gdy zakazujemy dzieciom otwartego, uczciwego, słownego wyrażenia złości lub frustracji. Na przykład krzyczymy: „jak śmiesz tak się odzywać!”, stosujemy kary fizyczne lub inne, wyśmiewamy.
Dziecko przez długi czas wyraża swoją złość w sposób niedojrzały (i bardzo irytujący!), ale nie należy wówczas „dokładać” naszej frustracji do jego gniewu, lecz spokojnie i cierpliwie uczyć je dojrzałego wyrażania złości:
- „Widzę, że coś bardzo cię zdenerwowało”;
- „Proszę, narysuj swą złość” (propozycja dla młodszego dziecka);
- „Dobrze, że przyszedłeś ze swą złością do mnie. Cieszę się, że otwarcie i uczciwie powiedziałeś mi, co cię denerwuje. Proszę cię tylko, byś następnym razem nie mówił takich słów jak […], ponieważ bardzo mnie one ranią i chcę, byśmy w naszym domu używali kulturalnego języka”.
Przykłady biernej agresji:
- nawrót moczenia się u małych dzieci (ośmieszanie lub karanie tylko pogłębia problem!)
- bałaganienie
- spóźnianie się
- gubienie
- zwlekanie
- upór
- zapominanie
- uczenie się poniżej swych możliwości
Cechy charakterystyczne biernej agresji:
- Bierna agresja to ze strony dziecka zupełnie nieuświadomione działanie;
- Nieuświadomionym celem BA jest zrobienie na złość osobie dorosłej;
- Bierna agresja to działanie, które zawsze przynosi dziecku szkodę;
- Na bierną agresję nic nie pomaga wprost – nie skutkują prośby, groźby, przekupstwa, kary. Aby wyeliminować bierną agresję z zachowań dziecka, trzeba usunąć jej przyczyny!
Bicie dziecka to najgorszy sposób rozładowania własnej złości.
Przyczyny biernej agresji:
- Dziecko nie czuje się kochane
(nie czuje miłości, akceptacji, szacunku rodzica); - Złość dorosłych przelana na dziecko;
- Niewłaściwe zachowania dorosłych – niecierpliwość, niedotrzymywanie słowa, lekceważenie, krytykowanie, drażnienie, wyśmiewanie, upokarzanie, negatywne porównywanie dziecka z innymi;
- Nierealistyczne wymagania dorosłych, nadmierne obciążanie dziecka pracą i obowiązkami.
Bierną agresję u dziecka prowokują dorośli. Przyzwyczajenie w dzieciństwie do BA staje się złym nawykiem w dorosłym życiu.
Nauczenie dojrzałego wyrażania złości jest procesem długotrwałym!
Według dr Rossa Campbella dopiero dzieci 17-letnie potrafią wyrażać złość dojrzale – pod warunkiem, że je tego uczymy! Dzieci najlepiej uczą się dojrzałego wyrażania złości obserwując dorosłych, którzy dojrzale radzą sobie z własnym gniewem – czyli grzecznie, słownie, konstruktywnie i wobec właściwego adresata.
Historię ilustrującą, jak w praktyce radzić sobie ze złością znajdziesz tutaj.
Materiał opracowany przez Fundację na podstawie:
- Ross Campbell – Sztuka zrozumienia, czyli jak naprawdę kochać swoje dziecko
- Alice Miller – Zniewolone dzieciństwo
- Efron-Potter – Emergency Guide for Anger Control
- James Gilligan – Wstyd i przemoc
