Jak dojrzale radzić sobie ze złością?

Złość jest emocją, która informuje nas, że dzieje się coś złego, co nam zagraża, rani naszą godność, narusza nasze prawa i interesy. Emocja ta mobilizuje nas do działania w obliczu zagrożenia lub przeciwności. 

Odczuwanie złości jest normalne i w wielu sytuacjach uzasadnione. Złość towarzyszy nam codziennie, ponieważ każdy z nas inaczej myśli, ma inne cele, oczekiwania, obyczaje i często nieświadomie (a czasem świadomie) wzajemnie naruszamy swój spokój, interesy, sferę prywatności, utrudniamy realizację zamierzeń, co rodzi frustrację oraz gniew.

Złość staje się problemem dopiero wtedy, gdy jest niedojrzale i destrukcyjnie wyrażana.

Przejawy i skutki niedojrzałego radzenia sobie ze złością:

Nauczenie dojrzałego wyrażania złości jest jedną z najważniejszych powinności dorosłych wobec dzieci. 

Jak dojrzale wyrażać złość:

Uświadomić sobie CEL – Celem dojrzałego wyrażenia złości powinno być zakomunikowanie, że dana sytuacja nam nie odpowiada, rani nas, narusza nasze interesy – oraz próba rozwiązania lub złagodzenia problemu bez eskalacji konfliktu i powiększania szkód.

Ustalić prawdziwą przyczynę – uświadomić sobie co lub kto jest naprawdę przyczyną naszej złości (złościmy się na dziecko, a być może mamy za sobą ciężki dzień –  przyczyną jest zatem nasze wyczerpanie, ewentualnie niemiła sytuacja w pracy. Czasem przyczyną jest nasze zaniedbanie: poganiamy ze złością dziecko lub taksówkarza, a po prostu sami za późno wyszliśmy z domu).  

Ocenić, czy sprawa warta jest naszej złości – rozbicie niechcący przez dziecko szklanki nie powinno być powodem złości, uciążliwe zachowanie sąsiadów – o ile narusza nasz spokój, bezpieczeństwo, czy wygodę – może uzasadniać uczucie złości.

Formy dojrzałego wyrażania złości:

Słownie (ustnie lub pisemnie) – nie poprzez rękoczyny lub inne destrukcyjne działania

Grzecznie – grzeczny język, intonacja, wyraz twarzy. Dobrze jest stosować komunikat „ja”

Konstruktywnie – zaproponować konkretne rozwiązanie, które zlikwiduje lub złagodzi problem, wynagrodzi stratę

W stosunku do osoby, która złość wywołała – nie wobec zastępczych, słabszych adresatów np. dzieci

Bierna agresja u dzieci 

Bierna agresja (BA) jest to złość okazywana nie w sposób otwarty, lecz poprzez zachowania, których celem jest zrobienie na złość osobie dorosłej, reprezentującej autorytet i władzę – rodzicowi, nauczycielowi itp.

Bierna agresja pojawia się wtedy, gdy zakazujemy dzieciom otwartego, uczciwego, słownego wyrażenia złości lub frustracji. Na przykład krzyczymy: „jak śmiesz tak się odzywać!”, stosujemy kary fizyczne lub inne, wyśmiewamy.

Dziecko przez długi czas wyraża swoją złość w sposób niedojrzały (i bardzo irytujący!), ale nie należy wówczas „dokładać” naszej frustracji do jego gniewu, lecz spokojnie i cierpliwie uczyć je dojrzałego wyrażania złości:

• „Widzę, że coś bardzo cię zdenerwowało”;
• „Proszę, narysuj swą złość” (propozycja dla młodszego dziecka);
• „Dobrze, że przyszedłeś ze swą złością do mnie. Cieszę się, że otwarcie i uczciwie powiedziałeś mi, co cię denerwuje. Proszę cię tylko, byś następnym razem nie mówił takich słów jak […], ponieważ bardzo mnie one ranią i chcę, byśmy w naszym domu używali kulturalnego języka”.

Przykłady biernej agresji:

• nawrót moczenia się u małych dzieci (ośmieszanie lub karanie tylko pogłębia problem!)
• bałaganienie
• spóźnianie się
• gubienie
• zwlekanie
• upór
• zapominanie
• uczenie się poniżej swych możliwości

Cechy charakterystyczne biernej agresji:

• Bierna agresja to ze strony dziecka zupełnie nieuświadomione działanie;
• Nieuświadomionym celem BA jest zrobienie na złość osobie dorosłej;
• Bierna agresja to działanie, które zawsze przynosi dziecku szkodę;
• Na bierną agresję nic nie pomaga wprost – nie skutkują prośby, groźby, przekupstwa, kary. Aby wyeliminować bierną agresję z zachowań dziecka, trzeba usunąć jej przyczyny!

Bicie dziecka to najgorszy sposób rozładowania własnej złości.

Przyczyny biernej agresji:

• Dziecko nie czuje się kochane
  (nie czuje miłości, akceptacji, szacunku rodzica);
• Złość dorosłych przelana na dziecko;
• Niewłaściwe zachowania dorosłych – niecierpliwość, niedotrzymywanie słowa, lekceważenie, krytykowanie, drażnienie, wyśmiewanie, upokarzanie, negatywne porównywanie dziecka z innymi;
• Nierealistyczne wymagania dorosłych, nadmierne obciążanie dziecka pracą i obowiązkami.

Bierną agresję u dziecka prowokują dorośli. Przyzwyczajenie w dzieciństwie do BA staje się złym nawykiem w dorosłym życiu.

Nauczenie dojrzałego wyrażania złości jest procesem długotrwałym!

Według dr Rossa Campbella dopiero dzieci 17-letnie potrafią wyrażać złość dojrzale – pod warunkiem, że je tego uczymy! Dzieci najlepiej uczą się dojrzałego wyrażania złości obserwując dorosłych, którzy dojrzale radzą sobie z własnym gniewem – czyli grzecznie, słownie, konstruktywnie i wobec właściwego adresata.

Historię ilustrującą, jak w praktyce radzić sobie ze złością znajdziesz tutaj.

Materiał opracowany przez Fundację na podstawie:

• Ross Campbell – Sztuka zrozumienia, czyli jak naprawdę kochać swoje dziecko
• Alice Miller – Zniewolone dzieciństwo
• Efron-Potter – Emergency Guide for Anger Control
• James Gilligan – Wstyd i przemoc